Achtergrond
De biodiversiteit in Nederland staat meer dan ooit tevoren onder druk, maar tegelijkertijd zien we een groeiende belangstelling voor natuur, landschap en een groene leefomgeving in ons land. Grootschalige insectensterfte, aanhoudend gebruik van gifstoffen en de effecten van klimaatverandering leiden tot een toenemende zorg voor het behoud van de groene waarden om ons heen. De landbouw zal ingrijpend moeten veranderen en de overtuiging groeit dat we toe moeten naar een natuurinclusieve samenleving. Het schrikbeeld van een dode lente zonder het gezoem van bijen en de zang van vogels willen we inruilen voor een wereld waarin volop valt te genieten en te beleven, met een vanzelfsprekende rijkdom aan wilde planten en bloemen.
In dit verband is bij een groot aantal mensen en organisaties het plan gerezen om te komen tot een ambitieus programma dat op beide zaken inspeelt: het behoud van onze biodiversiteit en de vernieuwde belangstelling bij een breed publiek voor natuur in het algemeen en planten in het bijzonder. Planten staan aan de basis van ecosystemen en veel van hun functies, of het nu gaat om voedsel, bouwmaterialen, veiligheid of simpelweg beleving en inspiratie, zijn erg belangrijk voor ons.
Het programma wordt aangestuurd door de Stichting Het Levend Archief. Deze stelt zichzelf twee hoofddoelen (1) het opzetten van de Nationale Zadencollectie met een netwerk van initiatieven om genetische diversiteit van inheemse soorten veilig te stellen, en (2) het inbrengen van de juiste planten te faciliteren.
Onder samenwerking staat het netwerk van specialisten en vrijwilligers, een breed spectrum van onderzoeksinstellingen, natuurbeschermingsorganisaties, botanische tuinen, kwekers en organisaties als Naturalis, de Koninklijke Nederlandse Botanische Vereniging, het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland en FLORON, maar ook duinbeheerders, gemeenten en andere belanghebbenden die zich inzetten om Het Levend Archief tot een succes te maken. Onder initiatieven wordt het raamwerk van activiteiten, die in het kader van Het Levend Archief en de Nationale Zadencollectie worden uitgevoerd, getoond. Het Levend Archief komt ook regelmatig in het nieuws, onder media kan je deze artikelen teruglezen. Onder soorten wordt uitgelegd voor welke inheemse plantensoorten we haast moeten maken om de genetische diversiteit veilig te stellen en onder Nationale Zadencollectie kun je zien welke plantensoorten al in de collectie zijn opgenomen. Heb je vragen of opmerkingen of wil je graag de nieuwsbrief ontvangen, kijk dan bij contact.
Doel
Het opzetten van een zadencollectie om de genetische diversiteit van wilde planten veilig te stellen. Dit willen we bewerkstelligen door zaden te verzamelen van alle inheemse plantensoorten, te beginnen met de meest bedreigde soorten, en deze op te slaan in de Nationale Zadencollectie. Wanneer een soort achteruit dreigt te gaan kunnen de zaden uit de Nationale Zadencollectie worden gebruikt voor populatieherstel. Zo kunnen kleine populaties worden versterkt met genetisch materiaal dat eerder is verzameld in dezelfde populatie of in de regio. Daarnaast is het bevorderen van de kennis over (en het gebruik van) inheemse plantensoorten in de groene ruimte een belangrijk doel van Het Levend Archief.
Het hoofddoel van het Levend Archief is uitgewerkt in vier subdoelen:
(1) De borging van de genetische diversiteit van wilde planten in ons land. Dit betreft niet alleen regionaal of landelijk met uitsterven bedreigde planten maar ook het behoud van de genetische diversiteit van wilde verwanten van onze cultuurgewassen, houtige gewassen en algemene soorten. In verschillende delen van het verspreidingsgebied heeft iedere soort – onder meer door evolutionaire aanpassing aan lokale omstandigheden – een unieke genetische samenstelling. In het streven naar behoud van soorten en hun genetische diversiteit kun je niet volstaan met het in stand houden van een soort als zodanig maar moet juist de genetische diversiteit worden beschermd.
(2) Behoud en herstel van natuur en landschap door het gebruik van goedgekeurde zadenmengsels en gecertificeerd zaaizaad en plantgoed. Momenteel worden – doorgaans met de beste bedoelingen – op grote schaal soorten ingezaaid die van nature niet in Nederland voorkomen, waarvan de zaden niet uit Nederland afkomstig zijn, dan wel zaden die dankzij langdurige teeltprogramma’s veel genetische diversiteit zijn verloren.
(3) Publieksvoorlichting en natuurbeleving. Het project beoogt onze wilde planten, het belang van biodiversiteit, het voortbestaan van soorten en de unieke gebruiksmogelijkheden van planten, onder de aandacht te brengen van een breed publiek. Een belangrijke taak is hierbij weggelegd voor de botanische tuinen in ons land, maar ook voor andere plekken waar ‘zaadhofjes’ (kweekpopulaties van soorten in half-wilde milieus) zullen worden ingericht, zoals in nationale parken, bij centra voor natuur- en milieueducatie, bezoekerscentra van natuurorganisaties en ingebed in lokale initiatieven van burgers.
(4) Vergroting van de kennis over de zaad- en kiemingsecologie van onze inheemse flora, voor veel wilde plantensoorten bestaat hierover nog maar weinig kennis. Voor het levensvatbaar houden van de collectie zal het in veel gevallen nodig zijn om tussentijds vanuit de bestaande collectie een nieuw cohort verse zaden op te kweken. Hierbij rijst een aantal vragen: hoe lang blijven de zaden van een soort kiemkrachtig, welke behandelingen zijn noodzakelijk om de kiemrust te doorbreken, welke omstandigheden (licht, donker, substraat) zijn optimaal voor kieming, wat is het maximaal haalbare kiemingspercentage, hoe en hoe snel ontwikkelen de jonge planten zich? Van een heleboel wilde plantensoorten hebben we de antwoorden op dit soort basale vragen nog niet. Op dit punt worden samengewerkt met universiteiten en andere onderwijsinstellingen, in het bijzonder groene MBO- en HBO instellingen.
HET LEVEND ARCHIEF IN BEELD
a. Verzamelgebieden
De verzamelgebieden herbergen de zogeheten bronpopulaties. Dit zijn de populaties van autochtone soorten, waarvan periodiek zaden worden geoogst. Wanneer dit gezonde populaties zijn, wordt het materiaal verzameld, maar niet teruggebracht. Wanneer dit minder stabiele populaties zijn, zal het zaad (nadat dit opgekweekt is voor vermeerdering) voor een deel teruggebracht worden.
b. De Nationale Zadencollectie
De Nationale Zadencollectie (NZC) is de fysieke opslag van de zaden. Tijdens de pilot zal dit de Radboud Universiteit Nijmegen zijn, maar in de toekomst wordt ook Wageningen University & Research met het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland beoogd. De Nationale Zadencollectie dient naast opslag tevens als distributiecentrum.
c. Zaadhofjes
Veelal zal er van een groot aantal (zeldzame) soorten onvoldoende wild materiaal kunnen worden verzameld uit de wilde populaties. Om toch voldoende zaden te hebben om uit te geven aan afnemers van de Nationale Zadencollectie dienen zaden te worden vermeerderd. De ex situ zaadhofjes zijn de plekken waar dit met soortspecifieke methoden gedaan kan worden. Het basismateriaal wordt geleverd vanuit de Nationale Zadencollectie en de oogst zal ook weer terugkeren naar de Nationale Zadencollectie.
d. Kwekers
Het Levend Archief en de Nationale Zadencollectie beogen een betere beschikbaarheid van autochtoon genetisch plantenmateriaal in heel Nederland en de toepassing daarvan in natuurbeheer, maar ook in het publieke groen evenals de bevordering van het gebruik van autochtoon materiaal onder particulieren. Kwekers met een ideële doelstelling kunnen beroep doen op het materiaal opgeslagen in de Nationale Zadencollectie om hiermee te kweken. Het materiaal en de daaraan gekoppelde herkomstdata wordt beschikbaar gesteld aan kwekers welke het in eigen beheer mogen vermeerderen en commercieel mogen verspreiden. Dit op voorwaarde dat het autochtone materiaal met zorg wordt behandeld en derhalve niet gecombineerd wordt met gebiedsvreemd materiaal. Ook dienen de kwekers dit kenbaar te maken aan hun klanten en hebben zij een rol in het vergroten van de bewustwording van het belang van de Nederlandse biodiversiteit.
e. Overige gebruikers
Overige gebruikers van de Nationale Zadencollectie zijn partijen die het genetisch materiaal willen gebruiken voor niet-commerciële doeleinden anders dan het opzetten van een zaadhofje binnen het Levend Archief, bijvoorbeeld ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek of educatie. Deze partijen kunnen aanspraak maken op genetisch materiaal uit de Nationale Zadencollectie. Naast fysiek genetisch materiaal brengt het Levend Archief een grote hoeveelheid kennis voort. Interessante informatie over zaden en voor velen een nieuwe blik op de biologie van planten.
Zaden verzamelen
In het handboek staan alle methoden voor het verzamelen, bewaren, opslaan en vermeerderen van zaden van inheemse plantensoorten.
Iedereen kan meedoen met het veiligstellen van de genetische diversiteit van wilde plantensoorten of bewustwording rondom dit belangrijke onderwerp, maar zaden verzamelen voor de Nationale Zadencollectie kan alleen plaatsvinden in overleg met Het Levend Archief.
Gerard Oostermeijer (UvA-IBED, Science4Nature) heeft voor Het Levend Archief twee presentaties gegeven over verantwoord zaden verzamelen. De presentatie die hij gaf tijdens de dag van Het Levend Archief is hier te vinden en zijn presentatie tijdens de eerste instructiedag zaden verzamelen is hier te bekijken.
Documenten, verslagen en presentaties
Hieronder vindt u belangrijke documenten, verslagen en presentaties van en over Het Levend Archief:
Tijdens de 13e consortiumvergadering van Het Levend Archief heeft Joop ten Dam een presentatie gegeven over de herintroductie Zomerschroeforchis. Deze prachtige orchidee is sinds 1936 verdwenen uit Nederland. De presentatie is hier te bekijken.
Hier presenteren wij u het jaarverslag over het jaar 2022. In het verslag worden onze werkzaamheden over 2022 beschreven, waaronder de gerealiseerde verzamelingen en huidige collectie. Daarnaast wordt ook een financieel verslag gedaan.
Lees het jaarverslag 2022 hier.
Lees het jaarverslag 2021 hier.
Lees het jaarverslag over 2020 hier.
Het jaarverslag 2018/2019 van Stichting Het Levend Archief en beslaat de periode vanaf de oprichting op 28 september 2018 tot en met 31 december 2019. Lees het jaarverslag hier.
Met veel plezier kijken we terug op een geslaagde Dag van het levend archief op 12 april 2019. De bedoeling van het organiserend comité voor deze dag was een inhoudelijke verdieping van de materie en vooral dit ook te delen met elkaar. De lezingen van Joop, Gerard, Lammert en het trio Jasper, Jos en Peter (de kwekers) hebben hier hopen wij aan bij gedragen. Sina Bohm heeft een verslag van de paneldiscussie gemaakt. Deze kunt u hier lezen.
Rob van Treuren (WUR, CGN) heeft twee presentaties gegeven over de rol van het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland (CGN) bij de instandhouding van traditionele rassen van land- en tuinbouwgewassen. Het CGN beheert een collectie van zaden van land- en tuinbouwgewassen en is hiermee een voorbeeld voor Het Levend Archief. De presentatie die Rob van Treuren gaf tijdens de FLORON-dag 2016 is hier te vinden en de presentatie tijdens de CGN-brede bijeenkomst 2019 is hier te bekijken.
Copyright © 2024. All rights reserved.
